Nieuwsbrief #173 Waar zijn teken goed voor?
Nieuwsbrief over natuur en wetenschap
Luister hier de podcast
Waar zijn teken goed voor?
Wat merkwaardige vraag zouden teken ook over de mens kunnen stellen natuurlijk. Begrijpelijk is het wel een beetje, behalve dat teken ons bloed aftappen dragen ze ook nog eens heel vervelende ziektes over, waarvan Lyme bij ons de verreweg meest voorkomende is.
Teken doen het al heel lang heel goed op aarde. Al op een dinosaurusveer van 99 miljoen jaar oud is een teek gevonden (ingesloten in barnsteen). Deze spinachtige diertjes hebben een ingewikkelde ontwikkeling van ei tot larve(met zes poten), tot nimf en volwassen teek (beiden met achtpoten). Voor dei ontwikkeling hebben de teken meestal bloed van drie verschillende gastheren nodig. Maar soms volstaan ze met een gastheer, zoals bijvoorbeeld bij runder-teken. Wij hebben vooral last van de gewone of schapenteek, die na kleine knaagdieren, egels en konijnen ook via het hoge gras en vegetatie op katten, honden, schapen, herten, wilde zwijnen en mensen over kan stappen. Oppassen geblazen, zo’n 27000 mensen krijgen daardoor jaarlijks de ziekte van Lyme.
Teken horen met mijten tot een aparte afdeling van de spinachtigen. Ze missen de zekere elegantie die spinnen hebben met een onderverdeling tussen kopborststuk en achterlijf. De voorste van de acht kleine poten hebben een orgaantje waarmee veranderingen in CO2 gehalte, temperatuur en vochtigheid, en daarmee de aanwezigheid van een potentiële gastheer kan worden waargenomen. Er zijn op de wereld zo’n 900 tekensoorten die allemaal afhankelijk zijn van bloed van gewervelde dieren. Van amfibieën en reptielen, maar ook van vogels en zoogdieren, vaak gespecialiseerd op een bepaalde groep, zoals schildpadden . Veel tekensoorten laten zich van de vegetatie vallen op een gastheer, maar anderen jagen daar actief achter aan. De tijd van ontwikkeling van ei tot volwassen teek kan enorm variëren van 1 tot7 jaar en larven, nimfen en volwassen teken moeten het dus lange tijd zonder voedsel (=bloed) kunnen uithouden. Alleen nimfen en volwassen teken kunnen ziekteverwekkers overbrengen. Dat geldt ook voor de verwekkers van de ziekte van Lyme, de schroefvormige bacteriën van het geslacht Borrelia. De ziekte en de rol van teken daarbij werd al 1764 beschreven door de Schotse hoogleraar Walker maar dankt zijn naam aan een uitbraak van de ziekte in het Amerikaanse Old Lyme in Connecticut in 1975. De ziekte woedde al wat eerder in Europa, ook Ötzi, die op 45-jarige leeftijd omkwam in de Ötztaler Alpen nu zo’n 5390 tot 5066 jaar geleden, bleek besmet met Borrelia-DNA. Het meest bekende symptoom van een Borrelia infectie is het rode plekje (Erythema migrans) dat zich tussen een paar dagen tot een paar maanden rond de tekenbeet vormt. Dan kan het bacterie zich al in het lichaam verspreid hebben. Bovendien kan de infectie ook plaats gevonden hebben zonder dat er zich een rode plek vormt. Het is dus zaak na een tekenbeet goed op te passen. Als na een beet een rood plekje groter wordt, en/of men gewricht-, huid- of zenuwklachten of koorts en hartklachten krijgt dan is het zaak een huisarts op te zoeken voor een antibioticakuur.
De lange termijn gevolgen van de ziekte van Lyme zijn niet mis, vaak wordt het centrale zenuwstelsel aangevallen. Jaarlijks worden in ons land 1,5 miljoen mensen gebeten door een teek, 300.000 mensen ontwikkelen een infectie en 27000 mensen krijgen daadwerkelijk Lyme. Het maakt de teken allemaal niet zo veel uit. Het feit dat zoveel tekensoorten ziekteoverdragers zijn van heel verschillende parasieten, het lijkt een bijkomstigheid in de lange en succesvolle geschiedenis van deze bloedzuigende wezens.
Vijf tips als het om teken gaat (met dank aan het RIVM):
Wanneer loopt u kans op een tekenbeet? Teken stappen van grassen en struiken over naar dieren en mensen. Blijf zoveel mogelijk op de paden en vermijd hoog schaduwrijk gras en dichte begroeiing en struikgewas en dode bladeren bij bomen en struiken. Draag dichte schoenen, lange mouwen en een lange broek. Stop broekspijpen in uw sokken. Op lichte kleding zijn teken beter te zien. Draag kleding die is geïmpregneerd met het insecten-werend middel Permetrine of spuit uw kleding in met een insecten-werend middel dat DEET (diethyltoluamide) bevat. Smeer de onbedekte huid in met een middel dat DEET bevat. Zitten ze eenmaal op een gastheer, dan zoeken ze een geschikte plek om zich vast te bijten in de huid. Bij mensen zijn dat vooral de liezen, knieholtes, oksels, bilspleet, randen van uw ondergoed, achter de oren en rond de haargrens in de nek (vooral bij kinderen).
Wat te doen na een tekenbeet: Haal een teek (lijkt op een plat spinnetje, als er al bloed gezogen is een heel bol spinnetje) zo snel mogelijk weg! Hoe langer de teek in uw huid zit, hoe groter de kans dat hij ziekteverwekkers overdraagt. Gebruik geen alcohol, jodium, olie, zeep of andere middelen vóórdat u de teek verwijdert. Pak de teek met een puntig pincet zo dicht mogelijk op de huid bij de kop vast en trek hem er rustig uit. Als een stukje van de kop achter blijft is dat ongevaarlijk. Dat komt er vanzelf weer uit, net als bij een splinter. Ontsmet pas daarna het beetwondje met 70% alcohol of jodium. Gebruikt u een andere tekenverwijderaar? Volg dan de gebruiksaanwijzing. Eventueel kunt u een vergrootglas gebruiken. Schrijf de datum en de plaats op het lichaam waar u gebeten bent op.
Betekent een rood plekje na een tekenbeet dat het al mis is? Nee, een klein rood plekje op de plaats van de tekenbeet gelijk in de eerste paar dagen erna is een normale huidirritatie. Wordt dat plekje niet groter en verdwijnt het binnen enkele dagen weer, dan is de kans zeer klein dat het plekje een symptoom is van de ziekte van Lyme. Wordt de plek groter, ga dan naar de huisarts.
Wanneer moet u volgens het RIVM zeker naar de huisarts na een tekenbeet? Een verkleuring van de huid op de plek van de tekenbeet, die groter wordt. Deze kan tot drie maanden na een tekenbeet verschijnen. Koorts en eventueel spier- en gewrichtspijn, in de eerste weken na een tekenbeet. Soms kunnen gewrichtsklachten, huidklachten, zenuwklachten of hartklachten ontstaan. Dat kan gebeuren als de vroege klachten van de ziekte van Lyme niet behandeld zijn met antibiotica. Maar deze klachten zijn soms ook een eerste uiting van de ziekte. Zowel de vroege als de latere stadia zijn te behandelen met antibiotica, maar in een later stadium kan al wel schade zijn ontstaan door de ontsteking. Daarom is het belangrijk om contact op te nemen met de huisarts met deze klachten.
Kunnen teken ook overspringen va huisdieren op mensen? Ja dat kan, dat kan. als nimf maar ook als volwassen teek. Het is belangrijk huisdieren goed te behandelen tegen teken (en het is dan aardig bij hond of kat eventueel gedode teken ook te verwijderen, die veroorzaken vaak jeuk).
Blijf op de hoogte!
Wil je meer weten over de geheimen achter ons drinkwater en andere fascinerende natuur- en wetenschapsonderwerpen? Abonneer je dan op onze podcast en Substack via mennoenerwin.nl, en mis geen aflevering meer. Direct naar de podcast ? Link naar de podcast
