Nieuwsbrief #178 Wat is leven? En dat is een vraag voor een bioloog?
Nieuwsbrief over natuur en wetenschap
Luister hier de podcast
Wat is leven? En dat is een vraag voor een bioloog?
Het lijkt wel een beetje raar, want letterlijk bestudeert een bioloog het leven. Dan zou je toch mogen verwachten...
Ook al voelt iedereen wel ongeveer aan wat leven is, toch is het geen makkelijk vraag om te beantwoorden. Volgens sommigen is voortplanting een essentieel kenmerk van leven. Maar ja, leeft een gecastreerde hond dan niet? Alle levensvormen bestaan uit cellen, maar is die eigenschap dan een voldoende definitie? Dode kurk bestaat immers ook uit cellen. Op school leer je zeven kenmerken van leven, weet u ze nog? Maar ook die hebben hun beperkingen en gelden zekere niet voor de hele levensduur. En virussen dan? Daarbij zullen de meeste biologen een grens trekken, want een virus is altijd aangewezen op andere levensvormen. Die ene simpele definitie van leven lijkt ver weg. Of dat erg is?
Misschien wel niet. Het hangt ook zeker samen met het perspectief van waaruit je naar leven lijkt. Neem bijvoorbeeld de warmte leer (thermodynamica). Natuurkundig gezien kan je zeggen dat leven een tijdelijk verzet is tegen de wetmatigheid van een streven naar maximale wanorde (oftewel entropie). En de scheikundige mompelt iets als ‘een combinatie van vele verschillende chemische systemen die samen meer zijn dan de som van hun onderdelen’ (aldus Nobelprijswinnaar Rutherford). Vaak wordt leven beschreven op de basis van wat een levend systeem allemaal moet doen en kunnen. De kernpunten zijn dan dat binnen het (cel)lichaam de zaak op orde moet worden gehouden, dat daarbij en uitwisseling is van stoffen en energie met de omgeving. Ook moet er sprake zijn van groei en ontwikkeling, waarbij gereageerd wordt op prikkels uit de omgeving. Een omgeving waaraan de levensvorm zich kan aanpassen. Dat lijkt verdacht veel op het rijtje van zeven dat je op school werd bijgebracht: ademen, voeden, uitscheiden, bewegen, groeien, waarnemen en voortplanten.
Het probleem is dat de definitie van leven natuurlijk een duidelijke afgrenzing zou moeten vormen die geldt voor alle levensvormen, planten, dieren, schimmels, algen en bacteriën. En dan hebben we het alleen nog maar over de levensvormen op aarde. Hoe zit het met buitenaards leven in de ruimte? Daarover kunnen we voorlopig alleen maar speculeren.
We bestaan uit sterrenstof, maar dat vertelt ons ook niet zo veel. Uiteindelijk is het veel interessanter om te zien hoe leven zich ontwikkelt. Samenspel van chemische verbindingen zorgt voor de opbouw van ingewikkelde moleculen, zoals we die ook bij virussen zien. En men moet virussen nageven, ze zijn prima in staat zich te vermeerderen en handhaven, ook al hebben ze daarbij altijd wel andere levensvormen nodig.
Die zelfstandigheid is dus een volgende stap, en daarbij is de vorming van een cel, en later van meercellige organismen zeker een hele grote geweest. En zo kunnen we de hele darwinistische ontwikkeling van levensvormen beschrijven die in ieder geval voor het leven op aarde een heel stevig en goed gefundeerd bouwwerk heeft opgeleverd.
Al met al is het najagen van die ene sluitende definitie van leven een beperkt genoegen, al dan niet geïnspireerd door de vraag wat er gebeurt als de dood zijn intree doet. De vraag over hoe het leven op aarde nu precies is ontstaan is minstens zo interessant, maar daarover hebben we het een ander keer.
Vijf tips om verder door te denken over wat leven is:
1) Wat maakt voor u uit of iets leeft of niet?
2) En wat verandert er bij de dood?
3) Hoe ziet volgens u buitenaards leven uit?
4) Een inspirerende site van het wetenschapsmuseum Nemo: (https://www.nemokennislink.nl/publicaties/je-herkent-leven-als-je-het-ziet-maar-wat-is-het/)
5) En anders wel die van de NASA (https://astrobiology.nasa.gov/research/astrobiology-at-nasa/exobiology/)
Blijf op de hoogte!
Wil je meer weten over de geheimen achter ons biologie en andere fascinerende natuur- en wetenschaps onderwerpen? Abonneer je dan op onze podcast en Substack via mennoenerwin.nl, en mis geen aflevering meer. Direct naar de podcast ? Link naar de podcast
Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.
Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met 5 tips over het onderwerp in het nederlands
Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.
Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten en toch lid blijven van onze substack en dat je dus geen mails meer krijgt.
