Nieuwsbrief #185 September, herfstmaand of nazomer

Nieuwsbrief over natuur en wetenschap

Erwin Balkema

and

M.P.Gerkema

Sep 08, 2025

?

Officieel begint in september de herfst op 23 september. Maar elk jaar is er de kans dat deze maand met net zoveel recht de nazomer genoemd mag worden. Houden we het veiliger op de fruitmaand. Bij uitstek is het de maand van kastanjes, appels en peren. En van heel veel vruchten en bessen, zoals van de lijsterbes, de kardinaalsmuts, de duinroos, meldes en ganzevoeten. Veel planten bloeien vrolijk door, van onze ruim honderd stoepplantjes doet dat zelfs driekwart. En sommige zoals de klimop, muursla en de herfsttijloos (daarover zo meer) beginnen deze maand pas met de bloei. Het belang van de kleine klimopbloemetjes voor insecten moet niet onderschat worden. Vlinders kunnen er nog volop zijn. Veel hangt af van hoe zonnig het nog is. De laatste jaren is het aantal zonne-uren gestegen tot meer dan 180 uur. Het standvogelbestand wordt aangevuld door onze wintergasten en het is ook een mooie maand om zee-trek aan het strand, maar ook bijvoorbeeld in het Lauwersmeer te bekijken.

Een groot aantal soorten, van Jan van Genten tot plevieren en kleine strandlopertjes en plevieren komen in ons land aan vanuit Scandinavië, al dan niet op weg naar het zuiden. Spectaculaire vogels als de reuzenstern en de visarend maken deze maanden ons binnenwateren onveilig, kol- brand- en rotganzen zoeken goede plekken om de winter door te komen. Ook al is het qua vogelzang veel rustiger geworden, toch laten houtduif, spreeuwen, de tjiftjaf,

braamsluiper, groenling, pimpel en koolmees, winterkoning en roodborst zich horen. Dat doen ze om zich van hun territorium te verzekeren. De regenval in september is vrij stabiel de laatste jaren , terwijl de temperatuur wat oploopt. Afhankelijk van de balans van regen en temperatuur kunnen paddenstoelen massaal opkomen. Vlinders kunnen nog heel actief zijn in september; sommige soorten zoals de vuurvlinder zelfs in de derde generatie van het jaar. Ook trekvlinders zijn nog onderweg, zoal gamma-uiltjes, richting middellandse zee.

Zoals gezegd zijn er nog veel bloeiende planten in september, zoals opvallende zomerbloeiers als de gele toorts, de koningskaars, het vlasbekje en de teunisbloem. Maar ook een plant die typisch gedijt bij overbemesting als het koninginnenkruid. Sommige planten bloeien voor een tweede keer, zoals dotterbloemen en koekoeksbloemen. Een speciaal geval is de herfsttijloos, een plant die in de herfst bladerloos bloeit. Oppervlakkig gezien lijkt deze plant op een lila krokus zonder bladeren. Pas het volgend voorjaar verschijnen langwerpige bladeren.

Leave a comment

Deze plant met een ondergrondse knol groeide vroeger vooral in het zuiden van Limburg. Maar tegenwoordig is die in lage dichtheden in het hele land te vinden, in bossen, langs duinpaden en in vochtige weilanden. De plant is giftig, ook voor dieren, en werd vroeger gezien als een toverkruid. Het werd gebruikt tegen tandpijn, jicht, geelzucht, kanker en de pest. De plant bevat colchicine. Die stof werkt in lage dosis ontstekingsremmend, en wordt nog steeds gebruikt bij hartziekten. Maar bij iets hogere dosis is het een sterk gif en vooral voor kinderen dodelijk, als die meer dan twintig milligram binnen krijgen. Colchicine wordt nu ook nog in de plantenveredeling gebruikt. Het is middel dat het aantal chromosomen, de dragers van het erfelijk materiaal, kan verdubbelen.

Vijf tips voor natuurwaarnemingen in september:

1) Het is een prima maand op de hei op te zoeken. De paarse struikhei, op zandgronden zoals in Drenthe en Oost Nederland, vaak samen met het pijpenstrootje. Maar ook de roze dophei, van nattere gronden, vergezeld van tormentil en de blauwe klokjesgentiaan. Altijd spannend om ook uit te kijken naar insecten die op de hei afkomen.

2) Ga op zoek naar de bolvorige witte bloemschermen van de klimop

3) Probeer vogelterritoria vast te stellen aan de hand van het zingen van bijvoorbeeld houtduiven, roodborstjes en andere standvogels.

4) Hou een dagboekje bij over neerslag en temperatuur en het opkomen van paddenstoelen.

5) Kijk uit naar trekkende steltlopersoorten (zoals plevieren en strandlopers) aan de kust, of in het Veluwe meer en het lauwersmeergebied. Maar ga er ook vroeg op uit om visarenden en reuzensterns aan het werk te zien bij de visvangst in open wateren.

Menno en Erwin about Nature and Science

Discussion about this post