Nieuwsbrief #189 Oktober, vruchten en paddenstoelen

Nieuwsbrief over natuur en wetenschap

Oktober, vruchten en paddenstoelen

Oktober – Wijnmaand

Wijnmaand is traditioneel de bijnaam van oktober, de achtste maand van de oude Romeinen. Nu zijn de meeste wijndruiven tegenwoordig al geoogst in oktober, op de ‘Spätleses’ en de ‘Eiswein’ na

.

Maar het is ontegenzeggelijk nog steeds de maand van de vruchten.

Daaronder zijn veel boomvruchten als dennenappels en de noten van beuk, eik, hazelaar en kastanje. Maar ook een grote variatie aan bessen, zoals meidoorn, vlier- en lijsterbes, maar ook een schoonheid als de vrucht van de kardinaalsmuts met zijn oranje zaden aan witte draden.

Het is de tijd van het jaar voor verzamelaars en verstoppers als de schor schreeuwende gaaien, en de veel stillere bosmuizen en eekhoorns. Op de rijkdom van vruchten, komen heel veel vogelsoorten af, ook net aangekomen migranten als koperwieken en kramsvogels en soms spectaculair grote groepen vinken en kepen.

De kans op nachtvorst is klein. De gemiddelde temperatuur zakt natuurlijk wel, naar zo’n 15 graden overdag. De zon schijnt 10–20 uur meer dan veertig jaar geleden, het zijn er nu 120–130 uur in de maand.

De kans op warme dagen boven de 20 graden neemt toe. Als haast elke maand stijgt de neerslag, een dikke 80 millimeter is inmiddels heel normaal.

---

🍂

Herfstkleuren en chlorofyl

Oktober is ook bij uitstel de maand van de herfstkleuren.

Het groene chlorofyl verdwijnt uit de bladeren van de meeste planten.

Die bereiden zich voor op de winter. Sommigen doen dat door af te sterven en te vertrouwen op hun zaadgoed. Anderen verzamelen bouwstenen en energie.

Dat begint er mee dat bomen en planten minder chlorofyl aanmaken, de hoeveelheid zonlicht voor de fotosynthese neemt immers snel af. Maar bovendien herwinnen ze stikstof door de afbraak van chlorofyl.

Als het groen van het chlorofyl wegvalt worden andere kleurpigmenten zichtbaar, zoals de anthocyanen en de carotenoïden in honderden variaties van rood tot bruin en geel.

Die pigmenten trekken vogels en insecten aan, ondersteunen door het jaar heen de opname van zonlicht en beschermen tegen UV-straling. Op de beuk na beginnen de meeste loofbomen hun blad te verliezen. Er wordt een kurklaagje tussen blad en takken gevormd. De nu dode bladeren worden makkelijker door de wind weggeblazen.

Er zijn natuurlijk nog steeds groene planten met een leerachtige structuur, zoals de hulst en klimop, en de beuk die zijn bladeren tot in het voorjaar gebruikt voor opslag van voedingsstoffen.

---

🕊️

Vogeltrek en zang

Vaak ongemerkt, want ’s nachts trekken er grote aantallen vogels over ons land.

Voor een deel als doortrekkers vanuit Scandinavië, maar ook een groot aantal komt hier overwinteren.

Rotganzen, kolganzen, brandganzen, eenden als smienten, winter en zomertaling, krak- en slobeenden, kuif en tafeleenden — te veel om hier allemaal op te noemen.

Langs de kust of ook langs dijken en waterwegen is er vaak veel gestuwde trek te zien, veel zangvogels als vliegenvangers, zwaluwen, lijsters, leeuweriken en tapuiten.

Het aantal soorten is overweldigend: zilverreigers, duikers en futen (zoals de prachtige roodhalsfuut), vaak meer dan 15 soorten steltlopers, sterns en meeuwen, roeken, kauwen en spreeuwen.

Voor de doortrek op afstand loont het om af te spreken met kenners — met hen zie je veel meer, niet alleen omdat ze veel kennis hebben maar ook hebben ze vaak telescopen bij zich.

Dicht bij huis kan men nog steeds genieten van de zang van kool- en pimpelmees, en bijvoorbeeld van winterkoning en roodborst, die allemaal bezig blijven hun territorium te verdedigen.

Vooral de zang van het roodborstje is interessant, vaak heel grillig en gevarieerd — de moeite waard om vaker naar te luisteren.

---

🌳

Tips voor oktober

1️⃣ De kleur van de boombladeren verschilt nogal tussen soorten.

Bij de linde overheerst het geel, net als bij berk, populier, wilg en kastanje. De eik is vaak warmbruin tot leerbruin, veel bessenstruiken en esdoornsoorten zijn rood. En welke soorten zijn nog steeds groen?

2️⃣ Het is natuurlijk paddenstoelentijd.

Veel boleten oftewel buisjeszwammen, plaatjeszwammen zoals de vliegenzwam en de weidechampignon (maar pas op, de giftige groene knol ammoniet lijkt daar best op als die jong is), buikzwammen of bovisten als de aardappelzwam, knotszwammen, gaatjeszwammen…

Raadpleeg gidsen of bijvoorbeeld de website van onze paddenstoelenclub 👉 www.mycologen.nl

3️⃣ Kijk in de vijvers en sloten.

Riet, biezen en zeggen verdorren, maar veel andere planten zakken naar de bodem, zoals krabbenscheer, waterpest, waterlelies. Vaak als laatste zakken de verschillende kroossoorten weg. Alleen de lisdodden blijven in de winter fier overeind.

4️⃣ Tweede bloei.

Er zijn nog best veel bloeiende planten, vaak in een tweede bloei.

Zoals klaversoorten, havikskruidachtigen en de dagkoekoeksbloem.

5️⃣ Welke vogels verdedigen nog actief hun woongebied?

Denk bijvoorbeeld behalve aan mezen, vinken, winterkoning, roodborst, zwartkop en grasmus ook aan grotere soorten als merels, lijsters, houtduiven, groene en grote bonte specht, gaaien, ijsvogels en buizerden.

---

🪶 Oktober — de maand van kleur, kou en kastanjes. De natuur vertraagt, maar het leven bruist nog overal tussen de bladeren.

Blijf op de hoogte!

Wil je meer weten over de geheimen achter ons biologie en andere fascinerende natuur- en wetenschaps onderwerpen? Abonneer je dan op onze podcast en Substack via mennoenerwin.nl, en mis geen aflevering meer. Direct naar de podcast ? Link naar de podcast

Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.

Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met 5 tips over het onderwerp in het nederlands

Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.

Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten en toch lid blijven van onze substack en dat je dus geen mails meer krijgt.