Nieuwsbrief #192🌀 Blauwalgen zijn geen algen — maar wel blauw En ze zijn net zo bijzonder als vervelend
Nieuwsbrief over natuur en wetenschap
🌀 Blauwalgen zijn geen algen — maar wel blauw
En ze zijn net zo bijzonder als vervelend.
Omdat deze blauwgroene eencelligen zonlicht kunnen omzetten in energierijke stoffen en zuurstof (fotosynthese), werden ze ooit voor algen versleten.
Maar in werkelijkheid zijn ze veel simpeler dan algen: het zijn eencelligen zonder celkern. Nu worden ze tot de cyanobacteriën gerekend. De blauwe kleur komt door de stof fycocyanine.
Cyanobacteriën scheiden gifstoffen af. Vooral bij wat hogere watertemperatuur en een teveel aan voedingsstoffen levert dat problemen op als er “algenbloei” ontstaat.
☠️ Voor kinderen en honden is dat regelrecht gevaarlijk — ze krijgen te veel water met toxinen binnen. Ook een volwassen zwemmer kan er behoorlijk ziek van worden.
🌍 Oeroude bewoners van de aarde
Cyanobacteriën leven al 3,5 miljard jaar op aarde.
Ze vormden de oudste kalkstenen fossielen (stromatolieten) die we kennen.
Door hun productie van zuurstof, zo vroeg in het ontstaan van leven op aarde, hadden ze een enorme invloed op andere levensvormen.
Behalve een eenvoudig fotosynthesesysteem hebben cyanobacteriën ook een ingenieuze dag- en nachtklok.
🧬 Die klok is gebaseerd op de terugkoppeling tussen drie eiwitten — heel anders dan de klokken van alle ingewikkelder levensvormen, die door DNA een 24-uursritme maken. Maar ja, cyanobacteriën moeten het doen zonder celkern en met een eenvoudig ringvormig DNA.
🔬 Wat maakt ze zo bijzonder?
Blauwwieren horen tot de prokaryoten, oftewel eencelligen die zijn ontstaan vóór er sprake was van een celkern (pro-karios).
Het DNA ligt bij de cyanobacterie ringvormig los in de cel, en speelt geen rol bij hun 24-uursklok. Dat ritme was — en is — van levensbelang:
dankzij zonlicht kunnen ze van kooldioxide en water energierijke voedingsstoffen aanmaken. Daarbij komt zuurstof vrij.
💨 Die zuurstof is chemisch gezien een agressieve, oxiderende verbinding.
Voor de meeste oorspronkelijke organismen was dat dodelijk.
Toen de zuurstofproductie door blauwalgen toenam, veranderde de wereld.
🌬️ De zuurstofcrisis van 2,4 miljard jaar geleden
We zien de sporen nog altijd in lagen geoxideerd ijzerhoudend gesteente.
Cyanobacteriën moesten extra enzymen aanmaken om die hogere zuurstofconcentratie te overleven. Ze begonnen zuurstof in de nacht te gebruiken voor hun stofwisseling. Wat hún lukte, lukte veel andere organismen niet.
Dat leidde 2,4 miljard jaar geleden tot een enorme uitstervingsgolf — de zuurstofcrisis.
De anaeroob levende wezens uit die tijd, die zonder zuurstof leefden, legden massaal het loodje. Dat gaf ruimte voor een heel nieuwe ontwikkeling van ingewikkelder, aerobe levensvormen.
Die konden profiteren van zuurstof als efficiënte aandrijver van hun stofwisseling.
🌱 De oorsprong van al het leven zoals wij dat kennen
De aerobe organismen, de eukaryoten, kregen een celkern en organellen. Daaronder zaten chloroplasten met een fotosynthetisch vermogen. Volgens een aannemelijke theorie zijn die chloroplasten ontstaan door inbouw van blauwalgachtige cellen —
met andere woorden: zonder blauwalgen, geen planten.
De blauwalgen zijn met hun 3,5 miljard jaar een zeer succesvolle levensvorm. Hun geschiedenis is letterlijk in steen bewaard gebleven.
🪨 Stromatolieten: blauwalgfossielen
Onder gunstige omstandigheden vormen blauwalgen matten op de bodem.
Door de afzetting van laagjes kalksteen kunnen knolvormige stromatolieten ontstaan.
Drie miljard jaar geleden ging dat razendsnel — er waren nog geen echte groene algen die blauwwieren afgraasden.
Tegenwoordig komen stromatolieten alleen nog voor in extreem zoute milieus, waar geen algen overleven.
💧 Jammer dat cyanobacteriën soms ons zwemwater verpesten — anders zouden we alleen maar bewondering hebben voor deze bijzondere medeschepselen.
💡 Tips over blauwalgen
1️⃣ Pas op met zwemmen in warm en vooral voedselrijk (eutroof) zoet water, zeker als er een blauwgroene zweem is.
2️⃣ Houd kleine kinderen en honden weg uit zulk water — een paar slokken kunnen fataal zijn.
3️⃣ Groene alg is vaak onschuldig, ook al kan het een teken van eutrofiëring zijn.
4️⃣ Als je niet kunt zwemmen in “blauwalg-water”, neem dan een watermonster en bekijk het onder een microscoop: fascinerende ketens, cirkels of spiralen van ronde cellen.
5️⃣ Niet alle blauwalgen zijn blauwgroen: in de Rode Zee komen zelfs roodbruine soorten voor.
🧭 Aflevering van de podcast “Menno en Erwin” – elke week over natuur en wetenschap. Luister via mennoenerwin.nl of in je favoriete podcast-app.F
Blijf op de hoogte!
Wil je meer weten over de geheimen achter ons biologie en andere fascinerende natuur- en wetenschaps onderwerpen? Abonneer je dan op onze podcast en Substack via mennoenerwin.nl, en mis geen aflevering meer. Direct naar de podcast ? Link naar de podcast
Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.
Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met 5 tips over het onderwerp in het nederlands
Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.
Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten en toch lid blijven van onze substack en dat je dus geen mails meer krijgt.
