November, de nevelmaand.
Een maand die de winter aankondigt, maar ook nog heel uitbundig de herfst kan laten zien. Als het een beetje zonnig zijn de luchten op zijn mooist. Helder en stralend, ons land heeft dan een licht dat voor ons normaal is. Maar buitenlanders, en schilders en wie er maar een blik voor heeft valt die uitzonderlijke schoonheid op. Populieren, esdoorns en berken hebben hun blad al verloren, maar de eikenbladeren laten nog een grote variatie in kleur zien.
Er zijn nog volop paddenstoelen, en we worden vaak verrast door een late tweede bloei van havikskruiden, van de gaspeldoorn, en natuurlijk van het madeliefje. Onze dappere standvogels bekvechten om hun territorium, de meeste wintergast vogels zijn gearriveerd. Als de ganzenvluchten toenemen is er misschien wel kou op komst. Er zijn nog zo’n vijf vorstdagen te verwachten, maar de gemiddelde temperatuur is tegenwoordig boven de 7 graden. Overdag is 10 graden normaal, maar dagen boven de 20 zijn ook niet meer zeldzaam.
Het regent weer meer, 80 millimeter deze maand is heel normaal. Door kou en hoge luchtvochtigheid is de kans op nevel toegenomen, vandaar de bijnaam nevelmaand. Dat klinkt wat vriendelijker dan de traditionele namen van slacht of bloedmaand. De vegane medemens kan het misschien in de toekomst proberen met pompoen- of kastanje-maand.
Behalve het madeliefje dat het hele jaar door probeert te bloeien en de al genoemde planten die het een tweede en soms zelfs een derde keer proberen is er een opvallende, en vrij onbekende bloeiplant, de klimop.
Die zie ik nooit in bloei, in een veel gehoorde reactie. Dat kan, want een rol speelt dat klimop al een aantal jaren oud moet zijn voor ze de prachtige schermen van geelgroene bloemen vormen. En bovendien zijn die bloeiwijzen vaak hoog in de klimop plant te vinden. En hoog kunnen klimopplanten groeien, tot wel 15 meter hoog. En om nog maar een misverstand uit de weg te ruimen, klimop vormt geen enkele bedreiging voor bomen, of muurwerk. Met hun kleine hechtwortels dringen zij helemaal niet door in de bast of bakstenen en muurvoegen. Ze gebruiken die ook niet om voedsel op te nemen. De hoge bomen als eiken en berken geeft klimop eerder beschutting, het neemt de plaats in van mossen en korstmossen.
De bloemen geven nectar en stuifmeel aan laat vliegende insecten als bijen, wespen, zweefvliegen en bijvoorbeeld het boomblauwtje. De zwarte bessen die in het vroege voorjaar gevormd worden zijn een welkome voedselbron voor spreeuwen, merels en houtduiven. Voor de mens zijn die bessen giftig, en ook de klimopbladeren kunnen beter niet in de sla.
Klimop speelt voor veel insecten en andere dieren ook een belangrijke beschuttende rol, bijvoorbeeld voor broedende vogels of overwinterende vlinders als de citroenvlinder en de gehakkelde aurelia. De vele boombladeren die inmiddels gevallen zijn kunnen, als iedere tuinbezitter weet, al gauw voor problemen zorgen. In de natuur is er gelukkig een rijkdom aan “saprotrofe” paddenstoelen. Zij ontfermen zich over de gevallen boombladeren. Zo duikt zomaar ineens een verse geschubde inktzwam op. Maar er staan in deze maand nog heel veel meer paddenstoelen, zoals de symbiotische met bomen verbonden boleten.
Of in de vogelwereld is november de rust is weergekeerd? Dat valt te bezien. Van de standvogels is verrassend vaak nog uitbundig gezang te horen. Roodborstjes, winterkoninkjes, pimpel- en koolmees verdedigen hun territoria, net zoals grotere vogels als gaaien, grote bonte specht en groene specht. En natuurlijk scharrelen ook alle wintergasten hun kostje op, als koperwieken, sijzen, putters en dit jaar ook grote aantallen vinken. Dat hangt misschien wel samen met het feit dat het een goed eiken- en beukennootjes jaar is.
Een bijzonder insect in deze tijd de kleine wintervlinder. Die overleeft nog van het voedsel dat in de rupsentijd is geconsumeerd. De mannetjes vlinders vliegen pas uit na de eerste nachtvorsten. De eitjes die ze afzetten komen in het vroege voorjaar uit, en die rupsjes zijn van groot belang voor onze broedvogels, inclusief de fitissen en andere zomergasten. De klimaatverandering speelde hier weer parten, de rupsjes van de wintervlinder komen inmiddels vaak eerder uit dan de verse eikenboomblaadjes beschikbaar zijn. Onderzoek maakt duidelijk dat hier door de wintervlinder heel snel een antwoord gevonden is. Er was voldoende genetische variatie, en nu zijn de heel laat uit het ei kruipende rupsjes de winnaars geworden.
Voor zoogdieren is het nog steeds oogsttijd als het gaat om bessen en andere boomvruchten. De gladde paardenkastanje is voor de mens vooral een leuk speelgoed , en oneetbaar, maar wilde zwijnen weten er wel weg mee. De bladeren van de paardenkastanje, bij ons ook een geliefde stadsboom, zijn makkelijk te herkennen aan de grote 5-7 lobbige handvormige bladeren. Die andere kastanjeboom, de tamme kastanje, heeft smalle, zogenaamd lancetvormige bladeren. De tamme kastanjes, opgesloten in stekelige bolsters, hebben een behaard toefje bovenop de noot. Heel smakelijk, gepoft of gekookt tot kastanje-pasta. Maar we moeten de buit wel eerlijk verdelen, want ook eekhoorns, gaaien, kraaien, bosmuizen, wilde zwijnen en heel veel insectensoorten zijn er dol op.
Tips voor november
1) Is november een nevelmaand? Wat is de hoogste temperatuur? En de laagste?
2) Ga op zoek naar bloeiende klimop!
3) Verzamel kastanjes. Van de (gladde) paardenkastanjes zijn mooie poppetjes te maken.
4) En de tamme kastanjes (met een toefje) kunnen de pan is. Maar pas op, dat ze niet al door schimmels zijn aangetast.
5) Welke wintergasten zijn er bij u in de buurt? Klopt het dat er veel vinken zijn?
Blijf op de hoogte!
Wil je meer weten over de geheimen achter ons biologie en andere fascinerende natuur- en wetenschaps onderwerpen? Abonneer je dan op onze podcast en Substack via mennoenerwin.nl, en mis geen aflevering meer. Direct naar de podcast ? Link naar de podcast
Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.
Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met 5 tips over het onderwerp in het nederlands
Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.
Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten en toch lid blijven van onze substack en dat je dus geen mails meer krijgt.
