December, de donkere maand
December is een maand van tegenstellingen. Het is de maand rond de kortste dag van het jaar, en dus met laagste aantal zonne-uren. Daar doet het feit dat de zonnestraling in alle maanden van het jaar toeneemt door meer hoge druk gebieden en minder luchtvervuiling niets aan af. Maar die donkerte in december lijkt wel te worden goedgemaakt door vrolijke gebeurtenissen als kerstmis. Daar komt bij dat we al bij het begin van de winter ons kunnen verheugen op het lengen van de dagen. Een beetje afhankelijk hoe de voorafgaande november was kunnen we nog van heel veel paddenstoelen genieten. In principe staan er meer dan 200 soorten genoteerd deze maand. Dat aantal zal de volgende maand drastisch tot de helft afnemen. Bij de planten kunnen sommige dappere laatbloeiers het nog volhouden, ineens kom je een prachtige witte dovenetel tegen. En bij de stoepplantjes zijn er wel zes diehards, die het hele jaar bloemen produceren. Zoals hier en daar een paardenbloem, en natuurlijk ons aller madeliefje.
Planten in december
Behalve de jaar doorbloeiers zijn er ook planten waar het spannend wordt of we die nog zien, zoals duizendblad het herderstasje. In het bos is het een kale boel. Klimop, sommige varens en bramen hebben nog blad. Bij de bomen valt de hulst op als enige groene boom. Als het een vrouwelijke boom bovendien nog voorzien van rode bessen. Dat kennen we van de kerst als moedgevend symbool, dat de dagen langer worden en de winter voorbij zal gaan. Als er een open plek in het bos is kunnen hulstbomen uitgroeien tot wel tien meter hoog, ze maken rondom een groot stelsel van zijwortels die dan op hun beurt naar beneden uitgroeien. Hulstbomen worden tot wel driehonderd jaar oud. Karakteristiek voor de hulst zijn de stevige, wat leerachtige bladeren met scherpe, doornachtige tanden. Een typisch onopgelost biologen probleem is hoe het komt dat bij oudere bladeren de bladeren steeds meer afgerond worden. Een beetje kerstfilm kan natuurlijk niet zonder hulst met rode bessen. Maar pas op, die zijn voor ons giftig en ook de meeste vogels zijn er niet dol op. En er is nog een altijd groene plant die een belangrijke rol in de kersttijd heeft gekregen, de maretak, symbool van ontluikende liefde, vrede en huwelijk. Ook de zaden van de maretak zijn voor de mens giftig. Dus daar dankt deze altijd groene plant, die als half-parasiet hoog in loofbomen in Zuid Nederland groeit, zijn bijzondere reputatie niet aan. Misschien eerder aan de eigenschap dat uit haar witte bessen vogellijm, ook wel bekend als mistel (vergelijk de Engelse naam mistletoe) werd gemaakt waarmee vroeger letterlijk vogels aan taken werden gelijmd, en gevangen. Die kleverige substantie blijft samen met de zaden in de natuur over als vogels de bessen eten. Die vegen dan hun snavel schoon in de oksel van bomen. Op die manier plant de maretak zich voort, want na kieming van het zaad groeit daar een wortel in die boom die de basis vormt voor de bolvormige half-parasiet. We noemen het een half-parasiet omdat de maretak zelf suikers maakt via fotosynthese maar uit de boom water en zouten aftapt. De maretak is net als de hulst een midwintersymbool, maar er werden nog meer bijzondere krachten aan toe geschreven. Goed tegen bliksem, geschikt voor vredesonderhandelingen en ideaal om een huwelijk te bezegelen. En wij mogen als we er onder staan, ook in het me too tijdperk, ongevraagd zoenen.
Paddenstoelen, vogels en andere dieren in december
Hoeveel paddenstoelen we tegen komen hangt erg van het weer af. Voor berken- en kastanje-boleten, en de gele aardappelbovist kan het al te laat zijn. Maar net zo als voor ruim honderd soorten (bijvoorbeeld fopzwammen, korrelhoeden, schijnridderzwammen, trechterzwammen, collybia’s en mycena’s) kan december toch nog een prima laatste maand zijn. Heel veel soorten die op dood hout groeien komen we ook nog in januari. Sterker nog er zijn heel van die soorten het hele jaar, en dus ook in december te zien op dode of stervende stammen. Bekende voorbeelden zijn het echte judasoor, elfenbankjes, kogelzwammen, korst- en schorszwammen, de wat slijmiger trilzwammen en de juist heel stevige tonderzwammen. Standvogels en wintergasten proberen moedig stand te houden. Stevige langere vorst (weinig kans op trouwens!) kan het leven voor bijvoorbeeld ijsvogels en groene spechten wel ineens heel moeilijk maken. Insecten zie je niet veel, maar zoals Jac P Thijsse al zei, er moet nog heel wat leven in de bodem zitten. Anders zouden bijvoorbeeld winterkoninkjes en roodborstjes niet zo driftig de grond doorwoelen. Bij andere soorten als de pimpel- en koolmezen kan je je eerder zorgen maken of ze zich niet overeten aan vetbollen, zonnebloempitten en potten vogelpindakaas. Veel kleine zoogdieren hebben een teruggetrokken bestaan. Egels zijn in winterslaap, eekhoorns leven wat teruggetrokken van hun voorraden. Hazen en konijnen moeten in december vaker teruggrijpen op bombast, naast grassen en plantenwortels. Na forse afnames van wel 75% gaat het met beide soorten weer een heel klein beetje beter. Met onze grotere zoogdieren gaat het goed, of misschien zelfs wel wat te goed. Een ontmoeting met ree en wild zwijn wordt een steeds gewonere aangelegenheid. Reeën en wilde zwijnen zie je des te makkelijker op het veld of in de bladerloze bossen opdoemen, tegenwoordig ook gadegeslagen door een enkele wolf. De reeënstand is inmiddels boven de 220000 gekomen, verspreid over het hele land. Wilde zwijnen mogen zich eigenlijk alleen maar in aangewezen gebieden op de Veluwe en in Noord Limburg ophouden. Maar geen zwijn dat zich er aan houdt. Ondanks de jacht komen er inmiddels grotere aantallen wilde zwijnen voor in de provincies Limburg, Noord-Brabant, Overijssel en Gelderland. Schattingen geven aan dat het aantal zwijnen in Nederland explosief is gestegen van ongeveer 4.800 in 2019 tot meer dan 10.000 in 2025. Dagelijks lopen er bij ons wilde zwijnen onder een auto. Bij onze oosterburen maken inmiddels op veel plekken wilde zwijnen de voortuin onveilig.
Tips voor december
1) Kijk uit naar bloeiende planten, het zijn er meer dan u denkt
2) Let bij de jacht op paddenstoelen vooral op dood of vermolmd hout: ontdekt u tril-en tonderzwammen?
3) Aan de hand van bessendragende grotere hulstbomen kunt u de sexratio van hulstbomen aflezen
4)Het is een goede tijd om ganzen te kijken (de meest algemene soorten zijn grauwe gans, rotgans, brandgans, kolgans en canadagans).
5)Wie wint in tuin of park, de pimpel of de koolmees?
Blijf op de hoogte!
Wil je meer weten over de geheimen achter ons biologie en andere fascinerende natuur- en wetenschaps onderwerpen? Abonneer je dan op onze podcast en Substack via mennoenerwin.nl, en mis geen aflevering meer. Direct naar de podcast ? Link naar de podcast
Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.
Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met 5 tips over het onderwerp in het nederlands
Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.
Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten en toch lid blijven van onze substack en dat je dus geen mails meer krijgt.
Speciale December actie tot 1 jan 2026 jaar jaar abonnement voor 89,95 euro. incl Gratis Wandeldagboek t.w.v. 24,95+4,95 bezorgkosten.