Nieuwsbrief #199 Fossielen: topvindplaatsen in Nederland

Nieuwsbrief over natuur en wetenschap

Fossielen: topvindplaatsen in Nederland

Misschien denkt u dat het vinden van fossielen iets voor het verre buitenland is: een Tyrannosaurus in Colorado. Dichter bij huis, aan de Jurassic Coast van Zuid Engeland vond Mary Anning al in 1811, toen was ze 12, een skelet van een ichtyosaurier een lang geleden uitgestorven zee-reptiel.

Verbijsterend was de vondst als jongetje op een holle weg nabij Epen in Limburg van een fors stuk steenkool met eenduidige de afdruk van een forse plant. Dat moest wel oud zijn. Niet beseffend hoe oud dat wel was. Het stamt uit het carboon was, 300 miljoen jaar geleden. Een vondst vlakbij de inmiddels tot geologisch monument verklaarde Heimans groeve. Daar komen steenkoollagen aan het daglicht die ooit ontstaan zijn op een plek waar nu Suriname ligt

Ja, er zijn in Nederland heel wat bijzondere vindplekken van fossielen, versteningen van planten en dieren of de afdrukken daarvan. Samen met fossielenkenner Harry Huisman laten we in het hunebedcentrum in Borger de top vijf van vindplaatsen de revue passeren. Daarvoor reizen we het hele land door, en gaan we steeds verder terug in de tijd.

1. De Maasvlakte

We beginnen op de Maasvlakte vlak bij Rotterdam. Daar kan je zo maar botten en kiezen van mammoeten tegenkomen. Die kunnen 40000 jaar of ouder zijn. Deze vondsten stammen uit de tijd dat er een directe landverbinding met Engeland bestond in wat ook wel Doggersland genoemd wordt. Rond 8000 jaar geleden was het afgelopen en land onder.

Door klimaatverandering waren de mammoeten hier al eerder verdreven, tot voor 4000 jaar leefden ze nog op het Siberische eiland Wrangel. De huidige vondsten uit de Noordzee, ook overal waar zand wordt opgespoten op het Noordzeestrand zijn in strikte zin geen fossielen. Harry Huisman legt uit dat het om nog echte, niet versteende botten, slagtanden en kiezen, gaat, die krijgen daarom de naam van sub-fossielen. Dat geldt ook voor de hoorn van een Soay schaap die, opgevist boven de Doggersbank, wijst op vroege veehouders, zeker tienduizend jaar geleden.

2. Cadzand en Walcheren

Van al veel eerder stammen de vondsten van echte fossiele haaientanden op het strand van Cadzand in Zeeuws Vlaanderen en op dat van Walcheren. De ruim 7 cm lange tanden gevonden in Cadzand (en op Belgische stranden) stammen waarschijnlijk van de vier (of zelfs tien) meter lange breedtand witte haai.

Behalve van de gemineraliseerde tanden is er niets van deze enorme kraakbeenvissen overgebleven, die 20 miljoen jaar geleden rondzwommen. Haaientanden gevonden op het strand De Kaloot nabij Vlissingen zijn nog weer dertig miljoen jaar ouder, tezamen met fossiele schelpen uit dezelfde tijd.

3. Sint Pietersberg

In de mergelgroeven van de Sint Pietersberg in Maastricht werden in 1766 schedeldelen gevonden van een vervaarlijke zeehagedis, de Mosasaurus (nu in Teylers museum in Haarlem). Zo’n zeventig miljoen jaar geleden maakten deze tot wel 18 meter lange dieren de zeeën onveilig.

Twaalf jaar later werd in 1774 onder leiding van door Hoffmann een vrijwel complete schedel geborgen, inclusief de enorme tandenrijen. Die werd op bevel van Napoleon in 1794 gestolen en nog steeds ligt dit wereldberoemde exemplaar van Mosasaurus hoffmanni in het museum voor natuurlijke historie in Parijs. Schandalig, aldus Harry Huisman.

Gelukkig voor Maastricht werd in 1998 wederom in de Pietersberg een complete, 12 meter lange verwante zeehagedis gevonden. De Maastrichtenaren noemen het dier Bèr, maar de wetenschappelijke naam is wat langer, Prognathodon saturator.

4. Winterswijk

Bij de allergrootste uitstervingsgolf die we kennen lieten 252 miljoen jaar geleden 96 procent van alle levende dieren op aarde het leven. Oorzaak: vulkaanuitbarstingen in Siberië. Degenen die daarvan profiteerden vinden we terug in een helemaal niet zo grote steengroeve nabij Winterswijk. Hier is een vindplaats van Muschelkalk, schelpenkalksteen dat in de landbouw gebruikt wordt als dolomietkalk.

En in deze lagen, die maar anderhalve meter onder de oppervlakte beginnen, vinden we fossiele skeletdelen van 240 miljoen jaar oude slangenhalshagedissen. Inmiddels zijn hier twee soorten gevonden van het geslacht Nothosaurus, waterroofdieren tot maximaal een meter lengte. Wie weet wat er nog meer te vinden is. Zo is er recent behalve een erg oude pissebed ook nog een onbekende vissensoort gevonden.

Maandelijks is er een excursie in de steengroeve in Winterwijk waarbij ook gezocht kan worden, Maar, waarschuwt Harry Huisman, daar moet men zich wel voor aanmelden.

5. Noord-Nederland

Nog wat verder naar het noorden is het past echt fossielen-feest. Dat is de rijkste vindplaats aan fossielen in Europa, als men Harry mag geloven. En dat doen we, want zoals hij uitlegt is Noord Nederland het Europese geologische afvalputje.

Rivieren als de Rijn, de Maas, de Schelde, de Elbe en de Weser stroomden alleen ooit af in dit gebied. En bovenal deed dat de Eridanos, de reusachtige rivier van 2700 kilometer lengte die van veertig tot één miljoen jaar geleden vanuit Noord Scandinavië uitmondde in Noord Nederland. Zij volgde daarbij grofweg de huidige Oostzee. Al deze stromen sleurden grote hoeveelheden zwerfstenen, en oude fossielen mee naar deze regio.

Daarom is het niet verwonderlijk dat we hier fossielen uit vele windstreken kunnen aantreffen, en daarbij hoeft het niet te verwonderen dat daar ook bijvoorbeeld fossiele koralen tussen zitten die 440 miljoen jaar oud zijn. Veel van deze fossielen zijn in de Hondsrug terug te vinden. Harry Huisman beschrijft die in een boek dat binnenkort zal uitkomen. Maar ook in een volgende podcast zullen we aandacht besteden aan zulke fossielen, die we zo maar onderweg tegen kunnen komen. Die moeten dan wel naar boven zijn gekomen, bijvoorbeeld als er aan de weg gewerkt is, of boeren hun gronden hebben bewerkt.

Blijf op de hoogte!

Wil je meer weten over de geheimen achter ons biologie en andere fascinerende natuur- en wetenschaps onderwerpen? Abonneer je dan op onze podcast en Substack via mennoenerwin.nl, en mis geen aflevering meer. Direct naar de podcast ? Link naar de podcast

Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.

Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met 5 tips over het onderwerp in het nederlands

Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.

Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten en toch lid blijven van onze substack en dat je dus geen mails meer krijgt.

Speciale December actie tot 1 jan 2026 jaar jaar abonnement voor 89,95 euro. incl Gratis Wandeldagboek t.w.v. 24,95+4,95 bezorgkosten.