Nieuwsbrief #200 Fossielen onderweg, in de stad en daarbuiten
Nieuwsbrief over natuur en wetenschap
Fossielen onderweg, in de stad en daarbuiten
👣 In een beetje winkelstraat in Nederland loop je zo maar over de fossielen. De stoepen van winkels, trappen en gevels van monumentale gebouwen zijn vaak gemaakt van Belgisch hardsteen. En een grote kans dat je daar fossiele zeelelies en koralen in kan vinden. Of je kijkt aan tegen schelpdieren en al lang niet meer op aarde voorkomende armpotigen.
⏳ Voor je het weet ga je 360 miljoen jaar terug in onze geschiedenis.
🌾 Ook buiten de stad, vooral langs wegen of akkerranden, kun je fossielen tegenkomen. Zoals hout dat 50 miljoen jaar geleden deel van een boom was. Nederland is rijk aan fossielen. Die zijn afkomstig van soms verre landen, dankzij hier afstromende rivieren.
🔍 Als je eenmaal weet wat je zoekt, vertelt Harry Huisman, dan krijg je zonder al te veel moeite een zoekbeeld. Dan kom je op veel plekken sponzen en koralen tegen. En ook in vuursteen ingesloten resten van 100 miljoen jaar oude mosdiertjes of zee-egels.
🏛️ Belgisch hardsteen: geen graniet
🧱 Belgisch hardsteen is een kalksteen. Het bestaat vooral uit de kalkskeletten van zeelelies (crinoïden), naast poliepen, koralen, sponzen en armpotigen.
✨ Deze fossielen vormen samen met het mineraal calsiet (calciumcarbonaat) in de Ardennen een donkergrijs, stabiel en duurzaam gesteente dat vooral schittert door de doorgesneden zeelelie-armpjes. Dat gaf het de bijnaam “petit granit”.
⚠️ Verwarrend, want graniet is een stollingsgesteente, terwijl Belgisch hardsteen duidelijk een afzettingsgesteente is dat in een ondiepe zee is gevormd.
🪵 Nog meer verwarrende bijnamen
Kolenkalk: vanwege organische plantenresten die erin kunnen voorkomen
Stinkkalk: omdat bij breken vaak een zwavelgeur vrijkomt
Door chemische omzettingen zit er regelmatig H₂S (waterstofsulfide) in Belgisch hardsteen opgeslagen.
👀 Waar moet je op letten?
🧩 Honingraatvormige witte vlekken in de grijsblauwe steen duiden op resten van koraalkolonies.
➿ Gebogen, kommavormige witte lijnen verraden armpotigen.
👉 Kortom: als u een sjiek winkelpand, woonhuis of het stadhuis betreedt, kijk niet alleen omhoog — maar ook waar u op loopt of tegenaan kijkt.
🔥 Vuursteen: fossielen in miniatuur
🪨 Buiten de stad is de kans het grootst om (kleine) fossielen in stukjes vuursteen te vinden. Deze staalharde, glasachtige steentjes zijn opgebouwd uit kiezelzuur en bevatten vaak resten van mosdiertjes: kleine, in zee levende koloniediertjes. De verkalkte resten lijken op wittige takjes mos.
🦈 Maar ook haaientanden, resten van zee-egels, armpotigen of tweekleppige schelpen kunnen in vuursteen zijn opgesloten.
🌍 Een reis vanuit Scandinavië
🚰 Veel van dit materiaal, soms wel 450 miljoen jaar oud, komt uit het noorden van Scandinavië. De oer-rivier Eridanos transporteerde miljoenen jaren lang zand, zwerfstenen en fossielen — in totaal zo’n 65.000 kubieke kilometer materiaal.
🏖️ Enorme pakketten fijn, wit Eridanos-zand zijn nog te vinden, bijvoorbeeld bij Emmerschans, samen met verkiezelde fossielen.
❄️ De ijstijd en de Hondsrug
🧊 Ongeveer 700.000 jaar geleden maakte een ijstijd een einde aan de Eridanos. Haar oude zijrivieren — Elbe, Weser en Saale — namen het transport over. Daardoor vinden we in Noord-Nederland ook fossielen uit Oost-Europa.
🌲 Fossiele naaldboomresten uit de buurt van Leipzig kwamen zo via de Elbe hier terecht en werden later door zandzuigers weer zichtbaar.
🗺️ De grote fossielenvanger van Noord-Nederland is de Hondsrug.
Deze loopt van Zuid-Drenthe tot aan de Grote Markt in Groningen en is het enige Geopark van Nederland.
📘 Vanaf mei verschijnt hierover het boek
“Fossielen uit het Hondsruggebied – versteend leven uit een vergeten wereld”
van Harry Huisman.
✨ Tot volgende week, wanneer we weer iets ogenschijnlijk alledaags bekijken — en ontdekken dat het miljoenen jaren oud is.
Menno & Erwin
🌿 mennoenerwin.nl
Blijf op de hoogte!
Wil je meer weten over de geheimen achter ons biologie en andere fascinerende natuur- en wetenschaps onderwerpen? Abonneer je dan op onze podcast en Substack via mennoenerwin.nl, en mis geen aflevering meer. Direct naar de podcast ? Link naar de podcast
Woensdag → nieuwe podcast online die overal te beluisteren is op alle podcast spelers maar ook op substack.
Zaterdag een nieuwsbrief NL met een uitgebreider verhaal over het onderwerp van deze week met 5 tips over het onderwerp in het nederlands
Zondag een engelse nieuwsbrief ENG over het onderwerp van de week.
Je kan zelf kiezen wat je in de mailbox krijgt nederlands engels of alleen de podcast ga naar je settings van substack en zet daar uit wat je niet meer wil ontvangen. Je kan ook alles uitzetten en toch lid blijven van onze substack en dat je dus geen mails meer krijgt.
Speciale December actie tot 1 jan 2026 jaar jaar abonnement voor 89,95 euro. incl Gratis Wandeldagboek t.w.v. 24,95+4,95 bezorgkosten.
